สรุปคำบรรยายเนติบัณฑิต 1/78 ภาคค่ำ กฎหมายหุ้นส่วน บริษัท (ครั้งที่ 3)

สรุปคำบรรยายเนติบัณฑิต 1/78 ภาคค่ำ

กฎหมายหุ้นส่วน บริษัท (ครั้งที่ 3)

อาจารย์วิรัตน์ วิศิษฏ์วงศกร

วันศุกร์ที่ 6 มิถุนายน 2568

**********

1. ช่วงแรก ๆ อาจารย์เน้นปูพื้นฐาน เพราะเมื่อไปเรียนห้างหุ้นส่วนสามัญ ห้างหุ้นส่วนสามัญนิติบุคคล ห้างหุ้นส่วนจำกัด ก็จะใช้หลักการทั้งหลายมาปรับ ทั้งหลักเกณฑ์ประเภทของห้างหุ้นส่วน ประเภทของหุ้นส่วน ความรับผิดแบบไม่จำกัด ถ้าฐานเราแม่นแล้ว ไปเรียนห้างหุ้นส่วนจำกัดก็จะง่าย

2. ม.1012 ใช้คำว่า "สัญญา" จึงเป็นนิติกรรมตั้งแต่สองฝ่ายขึ้นไป มีผลให้ไม่อาจจัดตั้งบริษัทบุคคลเดียวได้ (ปัจจุบันร่างพ.ร.บ.บริษัทจำกัดคนเดียวฯ ยังอยู่ในขั้นตอนการพิจารณา) 

-กรณีบริษัทจำกัด ม.1097 ตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป , กรณีบริษัทมหาชนจำกัด ตั้งแต่ 15 คนขึ้นไป

3. ม.1012 "ตกลงเข้ากัน" หมายถึง ต้องมีการเข้าทุนหรือเข้าหุ้นร่วมกัน ร่วมกำไรขาดทุนด้วยกัน และเกิดผลดังนี้

1) ทุนที่นำมาลง ตกเป็นของกิจการ ถ้ามิได้จดทะเบียนนิติบุคคล ทุนดังกล่าวเป็นกรรมสิทธิ์รวมของผู้ร่วมลงทุนทุกคน 

-ฎ.3740/2542 โจทก์และจำเลยทั้งสองเข้าหุ้นกันซื้อที่ดิน แล้วก่อสร้างอาคารเพื่อให้เช่าและนำกำไรมาแบ่งปันกัน การเอาทรัพย์สินมาลงหุ้น จึงมิได้เอาทรัพย์สินมาเป็นกรรมสิทธิ์ของห้างหุ้นส่วน เป็นแต่เพียงเอามาให้ใช้ในกิจการของห้างหุ้นส่วน โจทก์และจำเลยทั้งสองจึงเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์รวมในที่ดินพร้อมสิ่งปลูกสร้างพิพาท ตาม ม.1361 วรรคหนึ่ง ที่แต่ละคนสามารถจำหน่ายส่วนของตนหรือจำนองหรือก่อให้เกิดภาระติดพันก็ได้ ฉะนั้น การที่จำเลยทั้งสองจำหน่ายกรรมสิทธิ์เฉพาะส่วนของตน จึงเป็นการใช้สิทธิตามกฎหมาย ไม่อาจถือได้ว่าเป็นการชักนำบุคคลอื่นเข้ามาเป็นหุ้นส่วนโดยไม่ได้รับความยินยอมจากโจทก์ผู้เป็นหุ้นส่วนด้วยกัน เพราะการเป็นหุ้นส่วนต้องเกิดขึ้นโดยความตกลงระหว่างผู้เป็นหุ้นส่วนด้วย ผู้รับโอนก็หากลายเป็นหุ้นส่วนไม่ การกระทำของจำเลยทั้งสองจึงไม่เป็นการผิดสัญญาหุ้นส่วน (โอนทรัพย์สินก็โอนไป แต่ไม่ได้โอนความเป็นหุ้นส่วน)

-ม.1040 ห้ามชักนำเอาบุคคลอื่นเข้ามาเป็นหุ้นส่วนโดยมิได้รับความยินยอมของผู้เป็นหุ้นส่วนทุกคน เว้นแต่ตกลงกันเป็นอย่างอื่น

-ม.1041 ถ้าผู้เป็นหุ้นส่วนคนใดคนหนึ่ง โอนส่วนกำไรของตนทั้งหมดหรือบางส่วน ให้บุคคลภายนอกโดยมิได้รับความยินยอมของหุ้นส่วนทั้งหลาย ท่านว่าบุคคลภายนอกไม่กลายเป็นเข้าหุ้นส่วนด้วยกัน (ไม่ถือว่าเป็นการโอนความเป็นหุ้นส่วนให้บุคคลภายนอก) 

2) ทุนที่นำมาลง แบ่งได้ 3 ประเภท ได้แก่ 

  2.1) เงินสด 

  2.2) ทรัพย์สินอื่น (รวมสิทธิเรียกร้อง)

  2.3) แรงงาน (ด้วยเจตนาเพื่อร่วมลงทุน มิใช่เพื่อค่าจ้างในการจ้างแรงงานทั่วไป) เว้นแต่มีกฎหมายห้ามไว้ เช่น การลงหุ้นของหุ้นส่วนประเภทจำกัดความรับผิดในห้างหุ้นส่วนจำกัดจะลงทุนด้วยแรงงานไม่ได้ ม.1083 (sence ในห้างหุ้นส่วนจำกัด หุ้นส่วนผู้จัดการ มีอำนาจจัดกิจการต่าง ๆ เป็นหุ้นส่วนประเภทไม่จำกัดความรับผิด ส่วนหุ้นส่วนประเภทจำกัดความรับผิด ไม่อาจเข้าไปจัดการห้างได้ เพราะถ้าทำพลาดขึ้นมา หุ้นส่วนประเภทไม่จำกัดความรับผิดจะต้องรับผิดเต็มจำนวน)

-ฎ.1399/2523 ม.1026 บัญญัติว่า ผู้เป็นหุ้นส่วนทุกคนต้องมีสิ่งหนึ่งสิ่งใดมาลงหุ้นด้วยในห้างหุ้นส่วน เมื่อปรากฏว่าจำเลยทั้งสองไม่มีสิ่งหนึ่งสิ่งใดมาลงหุ้นกับโจทก์ด้วย ไม่ว่าจะเป็นเงินหรือทรัพย์สินสิ่งอื่นหรือแรงงาน จำเลยทั้งสองก็ไม่ได้เป็นหุ้นส่วนกับโจทก์ แม้ว่าจำเลยทั้งสองจะเข้าไปมีส่วนเกี่ยวข้องกับกิจการบางสิ่งบางอย่างของโจทก์ ก็ไม่ทำให้จำเลยทั้งสองกลับกลายเป็นหุ้นส่วนกับโจทก์ไปได้ โจทก์ไม่มีสิทธิฟ้องให้จำเลยมาชำระบัญชีกับโจทก์ หรือให้จำเลยทั้งสองรับผิดในฐานะเป็นหุ้นส่วนกับโจทก์

-ฎ.15105/2558 (ธุรกิจกงสี) ก. และ ช. ประกอบอาชีพค้าขาย มีโจทก์ทั้งสามและจำเลยเป็นบุตร การที่ ก. เสียชีวิต และ ช. เจ็บป่วย บุตรจึงมาช่วยงานและดูแลกิจการ รวมทั้งส่งเงินมาช่วยบุพการี ก็ไม่เป็นการลงหุ้น เมื่อไม่ปรากฏโดยชัดแจ้งว่า ก. และ ช. ตกลงร่วมค้าขายกับโจทก์ทั้งสามและบุตรคนอื่น ๆ โดยให้โจทก์ทั้งสามลงแรงเป็นหุ้น และประสงค์จะแบ่งเงินกำไรที่ได้จากการดำเนินกิจการให้แก่บุตรคนใดคนหนึ่ง แม้หากบุตรคนใดมีความเดือดร้อนต้องการใช้เงินจะไปขอเบิกจาก ก. และ ช. ก็หาทำให้กิจการของบิดามารดาเป็นกิจการของครอบครัว อันจะถือว่าเป็นสัญญาจัดตั้งห้างหุ้นส่วนสามัญไม่จดทะเบียนโดยปริยายไม่ โจทก์ทั้งสามและจำเลย รวมทั้งบุตรคนอื่น ๆ จึงไม่เป็นหุ้นส่วนในร้านค้าทั้งสองกับ ก. และ ช. โจทก์ทั้งสามจะมาฟ้องขอเลิกห้างหุ้นส่วนร้านค้าทั้งสองและขอแบ่งส่วนผลกำไรจากการดำเนินกิจการร้านค้าทั้งสองตั้งแต่ครั้งที่ ก. ยังมีชีวิตอยู่ในฐานะเป็นหุ้นส่วนตามฟ้องหาได้ไม่ (ธุรกิจกงสี อาจเป็นห้างหุ้นส่วนก็ได้ถ้ามีการลงหุ้น)

-ฎ.14005/2558 การที่จำเลยและครอบครัวของจำเลย ร่วมดำเนินกิจการของร้าน ม. เพื่อกระทำกิจการค้าขายวัสดุก่อสร้างร่วมกัน ก่อนที่จะมีการจดทะเบียนเป็นบริษัทจำกัด ซึ่งมีความประสงค์จะแบ่งปันกำไรที่จะพึงได้จากกิจการที่ทำนั้น เข้าลักษณะเป็นห้างหุ้นส่วนสามัญที่ไม่จดทะเบียน โดยมีสมาชิกในครอบครัวของจำเลยทุกคนเป็นหุ้นส่วน ตาม ม.1012 , ม.1025 การที่โจทก์สามีของจำเลย ผู้เป็นบุคคลภายนอกห้างหุ้นส่วนสามัญดังกล่าว จะขอใส่ชื่อร่วมในโฉนดที่ดิน 87 แปลง ซึ่งมีชื่อจำเลยเป็นของเจ้าของกรรมสิทธิ์แทนห้างหุ้นส่วนสามัญนั้น เท่ากับเป็นการเข้ามาเป็นหุ้นส่วนในห้างหุ้นส่วนโดยไม่ได้รับความยินยอมจากผู้เป็นหุ้นส่วนหมดทุกคน ซึ่งไม่อาจกระทำได้ ตาม ม.1040 เมื่อกรณีฟังได้ว่าที่ดินพิพาทดังกล่าวเป็นทรัพย์สินของห้างหุ้นส่วนสามัญมิใช่ของจำเลย โจทก์จึงไม่อาจฟ้องขอใส่ชื่อร่วมได้

-ฎ.2167/2544 โจทก์ทั้งสองกับจำเลยที่ 1 ถึงที่ 4 ตกลงร่วมกันทำการค้า โดยโจทก์ทั้งสองเป็นผู้ออกทุนด้วยเงินสด จำเลยที่ 1 ถึงที่ 4 เป็นผู้ลงทุนด้วยแรงงาน คือเป็นผู้ดำเนินกิจการค้า จึงมีลักษณะเป็นสัญญาจัดตั้งห้างหุ้นส่วนสามัญไม่จดทะเบียน ตาม ม.1025 และ ม.1026 แม้จะเรียกข้อตกลงนั้นว่าเป็นสัญญาร่วมค้าขาย ก็หาทำให้มิใช่เป็นสัญญาจัดตั้งห้างหุ้นส่วนสามัญไม่ เมื่อโจทก์ทั้งสองเลิกการเป็นหุ้นส่วนโดยยังไม่ได้จัดให้มีการชำระบัญชีก่อน ตาม ม.1061 วรรคหนึ่ง ด้วยวิธีการดังที่บัญญัติไว้ใน ม.1062 เพียงแต่ทำการเคลียร์บัญชีแล้วพบว่าจำเลยที่ 1 ถึงที่ 4 ต้องคืนทุนและกำไรบางส่วนให้โจทก์ทั้งสองเท่านั้น โจทก์ทั้งสองจึงไม่มีอำนาจฟ้อง (ห้างหุ้นส่วนเลิกกันต้องชำระบัญชีก่อน มีลำดับการชำระหนี้สิน จะฟ้องร้องกันทันทีไม่ได้)

-ฎ.5417/2543 โจทก์ทั้งสองกับจำเลยที่ 1 และที่ 3 เป็นหุ้นส่วนกันในห้างหุ้นส่วนสามัญ เมื่อปราฏว่าเงินที่โจทก์ทั้งสองขอให้คืนตามฟ้องนั้น บางส่วนเป็นเงินจำนวนที่โจทก์ทั้งสองลงเป็นหุ้นรวมอยู่ด้วย เมื่อหุ้นส่วนยังไม่เลิกกัน โจทก์ทั้งสองจึงไม่มีสิทธิเรียกร้องเงินที่ร่วมลงทุนในห้างหุ้นส่วนจากคนอื่น ๆ ได้ ตาม ม.1055 , 1056 , 1057

4. ม.1012 ตกลงเข้ากันเพื่อทำกิจการร่วมกัน

-คำว่า "กิจการ" ไม่จำต้องทำเป็นอาชีพหลัก หรือเป็นธุรกิจในการค้าขายสินค้า อาจเป็นกิจการในงานให้บริการ งานฝีมือ งานวิชาชีพ หรืองานอื่นใดก็ได้ ที่ร่วมกันแสวงหากำไรมาแบ่งปันกัน

5. หลักเกณฑ์การทำกิจการร่วมกัน

1) ประกอบกิจการเดียวกัน โดยมีส่วนในการบริหารจัดการหรือดูแลครอบงำกิจการร่วมกัน ส่วนระดับผู้ปฏิบัติการ เช่น ลูกจ้างแม้มีข้อตกลงให้มีส่วนได้ในเงินกำไร (เงินโบนัส) ก็ไม่นับว่าเป็นหุ้นส่วน

ครั้งหน้ามาดูต่อ

***จบการบรรยาย***